เมื่อวิกฤติแบบนี้เกิดขึ้น หลายครั้งที่พื้นที่สูงถูกมองว่าเป็นต้นต่อสำคัญที่ทำให้ป่าไม้หายไป เกิด อุทกภัย หรือบ่อเกิดของฝุ่นควัน PM 2.5

สถานการณ์บนพื้นที่สูงมีความซับซ้อนอย่างมาก เนื่องจากพื้นที่เหล่านี้เป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ เช่น ป่าไม้ ต้นน้ำ และความหลากหลายทางชีวภาพ และยังเป็นที่ตั้งของชุมชนชาติพันธุ์ที่มีวัฒนธรรมและวิถีชีวิตเฉพาะ มีทางเลือกในการหาเลี้ยงชีพที่ค่อนข้างจำกัด อยู่ห่างไกลจากสิ่งอำนวยความสะดวกต่างๆ และต้องพึ่งพาทรัพยากรรอบตัวสูง

ช่วงต้นปีที่ผ่านมา ผมมีโอกาสได้เดินทางขึ้นเขาขึ้นดอยไปลงพื้นที่และสัมภาษณ์องค์กรและบุคคลที่ทำงานเกี่ยวกับการพัฒนาบนพื้นที่สูงในหลายจังหวัด รวมถึงเชียงราย น่าน เชียงใหม่และแม่ฮ่องสอน รวมแล้วกว่า 20 พื้นที่ ได้เห็นว่า การพัฒนาพื้นที่สูงเป็นภารกิจที่ท้าทาย เนื่องจากต้องคำนึงถึงทั้งการยกระดับเศรษฐกิจและคุณภาพชีวิตของประชาชนให้ดีขึ้น ขณะเดียวกันก็ต้องรักษาความยั่งยืนของทรัพยากรธรรมชาติไปพร้อมกัน

เส้นทางการพัฒนานี้สามารถแบ่งออกได้อย่างน้อย 3 รูปแบบ หรือ 3 ฉากทัศน์ที่เราเห็นได้ในปัจจุบัน

ฉากทัศน์แรก เป็นภาพในฝันของการเติบโตอย่างยั่งยืน พื้นที่สูงสามารถเติบโตทางเศรษฐกิจพร้อมกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม มีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติอย่างมีประสิทธิภาพ เทคโนโลยีถูกนำมาใช้ในการพัฒนาการเกษตรและการท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ชุมชนพึ่งพาตนเองได้ทั้งในด้านอาหารและพลังงาน โดยใช้พลังงานหมุนเวียน และมีการจัดการน้ำและป่าไม้ที่ยั่งยืน

การเกษตรในพื้นที่สูงเน้นเกษตรอินทรีย์ วนเกษตรและการผลิตพืชที่มีมูลค่าสูง เช่น กาแฟ ชา และผลไม้เขตหนาวที่ปลูกในสภาพแวดล้อมที่สะอาดปลอดภัย ช่วยเพิ่มรายได้ให้กับชาวบ้าน

ขณะเดียวกัน ก็ยังรักษาทรัพยากรธรรมชาติและลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม อีกทั้งยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศซึ่งช่วยส่งเสริมให้ชุมชนมีรายได้เพิ่มขึ้น โดยที่ชุมชนมีบทบาทสำคัญในการจัดการแหล่งท่องเที่ยวและควบคุมไม่ให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและวิถีชีวิตของชุมชน

ฉากทัศน์ที่ 2 การเติบโตอย่างรวดเร็วแต่ไม่ยั่งยืน ซึ่งเกิดขึ้นในหลายพื้นที่สูงของประเทศไทยที่เต็มไปด้วยการท่องเที่ยวที่แออัดและรีสอร์ท การพัฒนาแบบนี้เน้นการขยายตัวทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็ว ไม่ว่าจะเป็น การเกษตรเชิงพาณิชย์ การท่องเที่ยว หรือการสร้างโครงสร้างพื้นฐาน เช่น ถนน ไฟฟ้า

แม้เศรษฐกิจจะเติบโตในระยะเริ่มต้น แต่ในระยะยาว การพัฒนานี้กลับทำลายทรัพยากรธรรมชาติอย่างรุนแรง

ฉากทัศน์ที่ 3 เศรษฐกิจซบเซาและสิ่งแวดล้อมถูกทำลายอย่างรุนแรง ภาพที่เห็นในบางพื้นที่ มีซากต้นข้าวโพดที่ถูกเผาทำลายพื้นดินบนภูเขาและเขาหัวโล้นสะท้อนถึงการเกษตรเชิงพาณิชย์ที่พึ่งพาสารเคมีสูงและการจัดการทรัพยากรที่ไม่ยั่งยืน ปัญหาที่เกิดขึ้นได้แก่ การชะล้างดิน การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ และการเผาป่าที่ทำให้เกิดหมอกควัน

ปัจจัยเหล่านี้ทำให้ประชากรในพื้นที่สูงยังคงยากจนและลูกหลานต้องย้ายถิ่นฐานไปทำงานในเมืองหรือต่างประเทศ ส่งผลให้ชุมชนท้องถิ่นเสื่อมโทรมทั้งในด้านเศรษฐกิจและสังคม

การพัฒนาพื้นที่สูงในประเทศไทยจึงจำเป็นต้องหาสมดุลที่เหมาะสมระหว่างการพัฒนาเศรษฐกิจ การรักษาสิ่งแวดล้อม และการสนับสนุนชุมชนท้องถิ่น แม้ว่าการพัฒนาแบบเร่งรีบอาจให้ผลประโยชน์ในระยะสั้น แต่ผลกระทบระยะยาวอาจรุนแรงเกินกว่าจะแก้ไขได้

การพัฒนาพื้นที่สูง ให้ยั่งยืนจำเป็นต้องอาศัยความเข้าใจร่วมกันถึงบทบาทของพื้นที่สูงต่อทั้งประเทศ การทำงานร่วมกันระหว่างภาครัฐ ชุมชนท้องถิ่น และภาคเอกชนจะเป็นทางออกสำคัญในการสร้างอนาคตที่ทุกภาคส่วนสามารถเติบโตไปพร้อมกัน ไม่เพียงแต่ในด้านเศรษฐกิจ แต่ยังรวมถึงการรักษาทรัพยากรธรรมชาติอันมีค่าสำหรับคนรุ่นต่อไป

ทุกครั้งที่เกิดวิกฤติ เราไม่ควรเพียงแค่การหาผู้รับผิดชอบ แต่ร่วมกันมองให้ลึกถึงต้นตอของปัญหา และทำงานร่วมกันเพื่อหาทางออกที่ยั่งยืน ด้วยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ชุมชนในพื้นที่สูงจะไม่เป็นจำเลยอีกต่อไป แต่จะกลายเป็นโอกาสและความหวังที่ช่วยฟื้นฟูทั้งชุมชนและสิ่งแวดล้อมของประเทศให้ยั่งยืน

เครดิต www.bangkokbiznews.com/news/new-update/1149088

ไฮไลท์

• กองแลนหรือปายแคนยอน
• หมู่บ้านรักไทยจีนยูนนานและหมู่บ้านสันติชล
• สะพานซูตองเป้
• ปางอุ๋ง
• วัดพระธาตุดอยกองมู

จังหวัดแม่ฮ่องสอนได้รับสมญานามว่าเป็น “เมืองสามหมอก” เนื่องจากมีภูมิประเทศที่รายล้อมด้วยภูเขาสูงสลับซับซ้อน จึงมีอากาศเย็นสบายและมีหมอกปกคลุมตลอดทั้งปี

สถานที่ท่องเที่ยวสุดฮิตแห่งหนึ่งในจังหวัดแม่ฮ่องสอนที่เป็นที่นิยมทั้งในหมู่นักท่องเที่ยวไทยและต่างชาติคืออำเภอปาย ซึ่งเป็นเมืองเล็ก ๆ ที่ขึ้นชื่อในเรื่องของวิถีชีวิตที่เรียบง่ายและธรรมชาติที่สวยงาม ภายในอำเภอปายมีสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจ ได้แก่ โป่งน้ำร้อนไทรงามปาย กองแลนหรือปายแคนยอน และจุดชมวิวหยุนไหลที่สามารถมองไปเห็นทัศนียภาพที่สวยงามและมีกิมมิกเป็นระเบียงสำหรับคล้องกุญแจ

อีกหนึ่งเอกลักษณ์ของจังหวัดแม่ฮ่องสอนคือร่องรอยของวัฒนธรรมจีนฮ่อที่ยังหลงเหลืออยู่ในดินแดนไทยและเปิดให้ผู้คนได้เข้าไปสัมผัส ดังเช่นที่พบได้ในหมู่บ้านรักไทยจีนยูนนานและหมู่บ้านสันติชล

ส่วนใครที่ชื่นชอบธรรมชาติ ต้องไม่พลาดไปชมดอกบัวตองบานสะพรั่งที่ทุ่งบัวตองดอยแม่อูคอในช่วงเดือนพฤศจิกายน และดื่มด่ำไอหมอกสุดโรแมนติกเหนือทะเลสาบที่ปางอุ๋ง

นอกจากนี้ในจังหวัดแม่ฮ่องสอนยังเป็นจังหวัดที่ขึ้นชื่อในเรื่องของการสร้างสะพานพาดผ่านทุ่งนา จนกลายเป็นอีกหนึ่งสถานที่ท่องเที่ยวที่มีเสน่ห์เฉพาะตัว ได้แก่ สะพานซูตองเป้ ซึ่งเป็นสะพานไม้ไผ่ที่ยาวที่สุดในประเทศไทย และสะพานบุญโขกู้โส่

เมื่อเดินทางเข้ามาในตัวเมือง นักท่องเที่ยวจะได้พบกับวัดพระธาตุดอยกองมู ซึ่งเป็นวัดศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองของจังหวัดแม่ฮ่องสอน โดดเด่นด้วยเจดีย์ทรงเครื่องแบบมอญประดับลายปูนปั้น และที่ตั้งจากบนยอดดอยที่สามารถมองลงมาเห็นวิวมุมกว้างของตัวเมืองแม่ฮ่องสอน อีกทั้งยังเป็นสถานที่จัดงานประเพณีสำคัญของจังหวัด อย่างเช่นการตักบาตรดาวดึงส์และงานลอยกระทงสวรรค์

ไฮไลท์

• ชมภาพกระซิบรักบันลือโลก “ปู่ม่าน ย่าม่าน” ที่วัดภูมินทร์
• สัมผัสวิถีชีวิตชาวบ้านแบบดั้งเดิมที่อำเภอปัวและชุมชนบ่อเกลือ
• วัดพระธาตุแช่แห้ง
• ดอยเสมอดาว
• เสาดินนาน้อย

มาถึงจังหวัดน่านทั้งที ต้องไปเยือนวัดภูมินทร์เพื่อชมจิตรกรรม “ปู่ม่าน ย่าม่าน” ซึ่งเป็นภาพหญิงชายชาวไทลื้อสมัยโบราณอันทรงคุณค่าและมีเอกลักษณ์จนได้รับการขนานนามว่าเป็นภาพกระซิบรักบันลือโลก ไม่ไกลจากวัดภูมินทร์เป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ น่าน ซึ่งภายในจัดแสดงศิลปะโบราณวัตถุของถิ่นล้านนา ส่วนด้านหน้าอาคารมีซุ้มต้นลีลาวดีขึ้นเป็นแถวแผ่ขยายกิ่งก้านโค้งเข้าหากันเป็นอุโมงค์ไว้ให้นักท่องเที่ยวได้มาแวะชมความสวยงามและถ่ายรูปเป็นที่ระลึก

นอกจากนี้จังหวัดน่านยังมีวัดพระธาตุช้างค้ำวรวิหาร วัดพระธาตุเขาน้อย และวัดพระธาตุแช่แห้ง ที่ล้วนแล้วแต่เป็นปูชนียสถานสำคัญที่ควรค่าแก่การไปชมด้วยตาของตัวเอง

ด้านสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติในจังหวัดน่านก็น่าประทับใจไม่แพ้กัน ไม่ว่าจะเป็นดอยเสมอดาวในอุทยานแห่งชาติศรีน่าน และอุทยานแห่งชาติดอยภูคา ซึ่งเหมาะสำหรับกิจกรรมกางเต็นท์นอนดูดาวยามค่ำคืนและตื่นมาชมพระอาทิตย์ขึ้นยามเช้า

ส่วนใครที่ชอบท่องเที่ยวแนวอันซีน จังหวัดน่านก็มีสถานที่ที่น่าสนใจ ได้แก่ วังศิลาแลง ซึ่งเป็นซอกหินผาที่ถูกน้ำกัดเซาะจนเกิดเป็นลวดลายริ้วสวยงาม รวมไปถึงอีกหนึ่งซิกเนเจอร์ของจังหวัดอย่าง เสาดินนาน้อย หรือที่เรียกกันในภาษาท้องถิ่นว่า “ฮ่อมจ๊อม”

หรือหากใครต้องการสัมผัสวิถีชีวิตชาวบ้านแบบดั้งเดิม ที่จังหวัดน่านก็มีอำเภอเล็ก ๆ ที่เงียบสงบและโอบล้อมไปด้วยธรรมชาติอย่างอำเภอปัวและชุมชนบ่อเกลือ ให้นักท่องเที่ยวเข้าไปได้สัมผัส

เรียกได้ว่า ไม่ว่าจะเลือกเที่ยวแบบไหน เสน่ห์ของเมืองน่านก็จะทำให้คุณหลงใหลตรึงใจไปอีกนาน

จังหวัดน่านแบ่งการปกครองออกเป็น 15 อำเภอ ได้แก่ อำเภอเมืองน่าน อำเภอเวียงสา อำเภอสันติสุข อำเภอแม่จริม อำเภอท่าวังผา อำเภอบ้านหลวง อำเภอนาน้อย อำเภอปัว อำเภอสองแคว อำเภอเชียงกลาง อำเภอนาหมื่น อำเภอทุ่งช้าง อำเภอบ่อเกลือ อำเภอเฉลิมพระเกียรติ และอำเภอภูเพียง